Bi kịch của Kiên khi bước ra khỏi chiến tranh chính là không thể tự thoát ra khỏi vòng xoáy do chính mình tạo ra. Bi kịch cá nhân anh cũng chính là bi kịch của con người thời hậu chiến. Anh vẫn còn đọng lại trong tâm trí một nỗi niềm dằn vặt về mối tình đã cũ, trở về nhà là lập tức lao vào sáng tác.

Trong chiến tranh, anh chứng kiến cái chết từ từ của từng người đồng đội, chứng kiến cảnh người kề vai sát cánh với mình vì quá đau buồn mà phải dùng đến thứ bị cấm ở nơi chiến trường thời bấy giờ là hoa hồng ma. Nhân vật Vương tưởng như vẫn sẽ tiếp tục nghề lái xe của mình, kì lạ thay, khi trên chiến trường bao nhiêu ổ voi, ổ gà anh đều vẫn có thể bon bon lái xe mà không gặp bất cứ trở ngại nào, nhưng đến khi đi trên con đường bằng phẳng, Vương lại say xe, nôn ọe. Bi kịch cá nhân trong tiểu thuyết “Nỗi buồn chiến tranh” chính là việc con người không thể tự bước qua quá khứ của mình. Và dường như trong “Nỗi buồn chiến tranh” còn phản ánh một điều: Tàn dư chiến tranh buộc những người lính phải gượng ép, ám ảnh quá khứ mà không tài nào thoát ra nổi hay đơn giản, họ cảm thấy tự mình không phù hợp với nhịp sống của thời đại khi hòa bình. Những day dứt vẫn đọng mãi trong họ kể cả khi bom đạn đã lùi xa. Để rồi tác phẩm đưa cho ta một câu hỏi: Liệu hòa bình có đem đến hạnh phúc cho những người lính? Tận mắt chứng kiến, tận tay chôn đi những người đồng đội đã từng kề vai sát cánh, còn hơn cả máu mủ của mình, thử hỏi liệu họ có dễ dàng vượt qua được hay không. Chiến tranh với những ngày tháng không một giây phút thả lỏng thư giãn, luôn phải trong trạng thái đề phòng và bật dậy bất cứ lúc nào nghe thấy tiếng bom tiếng đạn, mùi khét của đạn, tiếng gầm rú của máy bay trên đầu cũng không một phút giây ngưng nghỉ, và gần như ngày nào cũng vậy, tháng nào cũng vậy, năm nào cũng vậy. Bởi thế, đương nhiên khi đứng trước thời bình, cuộc sống êm đềm không có lấy một sự xung đột hay mâu thuẫn nào, chính những người lính ấy là những người không thể tự hòa nhập với thời đại, phải tự ẩn thân mình và sống một cuộc sống dằn vặt đến lúc lìa xa cõi đời. Có những người may mắn sống sót, lành lặn, vẫn đủ sức lao động để bước tiếp trên hành trình đến cuối cuộc đời, nhưng có những người họ sống sót, nhưng mất đi sức lao động – ấy là điều gần như suy sụp đối với một con người, hậu quả chiến tranh đem lại chỉ có thể miêu tả “tàn nhẫn, nặng nề”. Và liệu rằng, những người đã khuất lại chính là những người được ra đi một cách thanh thản nhất: “Hoà bình chẳng qua là thứ cây mọc lên từ máu thịt bao anh em mình, để chừa lại có chút xương. Mà những người được phân công nằm lại góc rừng le là những người đáng sống nhất.”

Nhân vật Kiên – một nhân chứng đại diện cho sự bi kịch tình yêu trong chiến tranh, anh ôm mối tình ấy với sự dằn vặt có thể là đến cuối đời. Dù có như thế nào, trong trận chiến ác liệt, có lẽ Phương luôn là người lưu lại hình bóng trong tâm trí anh một cách rõ ràng nhưng đầy tiếc nuối nhất. Tình yêu ngang trái giữa Kiên và Phương bị ngăn cách, chia ly bởi thời thế, bởi lý tưởng tuổi trẻ khác biệt, bởi quan điểm giữa cống hiến sức mình cho khát vọng tuổi trẻ và sứ mệnh cống hiến sức mình cho Tổ quốc khác nhau. Có những lúc, Kiên cảm nhận người con gái anh yêu đang ở rất gần, ở ngay sát anh, để chăm lo, chăm sóc, lo lắng cho anh, đến nỗi anh còn nhận nhầm cô y tá chính là Phương. Tình yêu bấy lâu cất giấu sâu trong lòng như được giải thoát, tình yêu ấy có thể nói là rất thiêng liêng và quý trọng đối với một người lính, nó như một nguồn động lực vô hình, thúc đẩy họ, giục giã họ mau hoàn thành nhiệm vụ trở về, là những tia sáng hy vọng le lói ngay dưới cuối con đường hầm, để tiếp thêm cho họ sức mạnh tiếp tục chiến đấu, tiếp tục bảo vệ Tổ quốc. Xuân Diệu từng nói:

“Làm sao sống được mà không yêu,

Không nhớ, không thương một kẻ nào?”.

Nhân vật Kiên hay bất cứ một nhân vật nào cũng đều là con người, họ có mưu cần yêu và được yêu, và tình yêu trong những tháng ngày chinh chiến trên chiến trường dù bị chia cắt nhưng lại mang một ý nghĩa nhân văn rất sâu sắc, tiếp thêm cho người lính động lực sức mạnh nói chung và nhân vật Kiên nói riêng để quay trở về với người mình yêu vào thời bình, đúng như lời thề nguyền sẽ quay trở lại với nhau khi đất nước đã độc lập. Nhưng dường như hạnh phúc đã bỏ quên hai con người ấy, hai con người ngày đêm ngóng chờ, đếm lấy từng giây từng phút để được gặp nhau. Khi cuộc chiến kết thúc, họ phải tiếp tục đối mặt với một bi kịch mới. Phương – từ một cô nữ sinh hồn nhiên, vô tư ở trường Chu Văn An với bao khát vọng, mục tiêu cháy bỏng với tuổi trẻ giờ chỉ là một cô gái sống trong hoạn lạc, không còn tin tưởng vào bất cứ một tình yêu nào nữa. Chứng kiến người con gái mình từng yêu đến mê đắm, đến thiết tha, Kiên gần như cũng không còn niềm tin vào tình yêu ấy nữa, chính Kiên đã tự ngộ ra một điều khiến anh rất đau. Và rồi sau tất cả, thứ còn sót lại duy nhất chính là cuộc tình còn dở dang ấy và hai mảnh đời dở dang vội lướt qua nhau mà không đem đến cho nhau bất cứ một sự giao thoa nào nữa.

Thông tin lớp HSG THCS: https://forms.gle/PCgQckvSxUkosnne7