Thông tin lớp học ĐGNL: https://forms.gle/ghW8knKdGG3Hwmz89

Từ khi con người biết tạo ra những đường vẽ đầu tiên trên vách đá, biết tạc hình dáng của những vị thần, hay hát khúc ca bên lửa đêm, cái đẹp đã hiện hữu như một nhu cầu sâu thẳm. Mĩ học, ngành tri thức nghiên cứu về cái đẹp, nghệ thuật và cảm xúc thẩm mĩ, xuất hiện từ rất sớm, song con đường phát triển ở mỗi nền văn hóa lại khác nhau. Ở phương Tây, triết gia Hy Lạp cổ đại như Plato, Aristotle đã đặt nền móng cho lý luận mĩ học; ở phương Đông, các nhà tư tưởng Nho, Phật, Lão nhìn cái đẹp như sự hòa hợp giữa con người và đạo lý. Từ đó, những “phạm trù mĩ học”, tức các khái niệm nền tảng để nhận diện, lý giải cái đẹp được hình thành, mỗi nơi mang sắc thái riêng.

Phương Đông – với truyền thống hướng nội và coi trọng hài hòa, thường gắn cái đẹp với Chân – Thiện – Mỹ. Cái đẹp không chỉ ở hình thức, mà ở sự thanh khiết của tâm hồn và mối hòa hợp với tự nhiên. Trong thơ thiền thời Lý – Trần, Nguyễn Khuyến khi viết “Thu điếu” đã không chỉ vẽ cảnh câu cá mùa thu mà còn gửi vào đó sự an nhiên:

“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo

Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo”

Không gian nhỏ bé, tĩnh mịch ấy lại mở ra một thế giới nội tâm vô cùng rộng lớn, thể hiện rõ phạm trù “Thanh” của mĩ học phương Đông. Hay như Nguyễn Du trong “Truyện Kiều” từng khắc họa cái đẹp của người tài sắc nhưng vẫn đặt trong mối quan hệ với đạo đức: “Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau”, một cái đẹp gắn liền với số phận và nhân quả.

Phương Tây lại đi từ lý trí và cảm xúc cực hạn. Plato xem cái đẹp là hình mẫu lý tưởng, còn Aristotle chú trọng đến tính mô phỏng và khoái cảm nghệ thuật. Trong phạm trù “cái bi”, bi kịch “Hamlet” của Shakespeare đã chạm đến giới hạn sâu nhất của nỗi đau và sự dằn vặt nội tâm: “To be, or not to be – that is the question”. Người xem rung động không chỉ vì câu chuyện trả thù, mà vì sự giằng xé của một tâm hồn trước lẽ sống và cái chết. Với “cái hài”, Cervantes trong Don Quixote đã tạo nên tiếng cười vừa ngây thơ vừa mỉa mai, nơi một kẻ mộng tưởng hiệp sĩ lại trở thành tấm gương phản chiếu sự phi lý của đời. Ở phạm trù “cái cao cả” và “cái kỳ vĩ”, ta thấy trong Bi kịch của “Prometheus” (Aeschylus) hình ảnh con người dám đánh cắp lửa của thầm, một biểu tượng vừa đẹp vừa hùng vĩ cho khát vọng sáng tạo.

Dù đi theo hai con đường khác nhau, một bên lặng lẽ và sâu lắng, một bên rực rỡ và kịch tính, nhưng cả Đông và Tây đều gặp nhau ở điểm tận cùng: cái đẹp là tiếng vọng của tâm hồn con người. Nó có thể là hình ảnh hoa mai nở giữa đêm đông trong thơ Mãn Giác thiền sư: “Đêm qua sân trước một cành mai”, hay mái vòm của Nhà thờ Thánh Phêrô tỏa sáng dưới bàn tay Michelangelo. Và có lẽ, chính khi ta vừa biết lắng nghe tiếng chuông chùa ngân trong buổi sớm, vừa rung động trước bản giao hưởng số 9 của Beethoven, ta mới nhận ra rằng cái đẹp vốn không biên giới – chỉ chờ được nhìn bằng đôi mắt biết yêu và trái tim biết rung động.