Đề thi môn ngữ văn chọn học sinh giỏi quốc gia năm 2023 cụ thể như sau:

Câu 1: Nghị luận xã hội (8,0 điểm)

Người xưa có câu: “Hữu xạ tự nhiên hương”. Quan điểm trên gợi cho anh/chị suy nghĩ gì về việc xây dựng hình ảnh bản thân trong cuộc sống hiện nay.

“Hữu xạ tự nhiên hương” là gì?

Picasso từng là một hoạ sĩ vô danh. Ông đã dùng 15 đồng bạc cuối cùng trong túi để thuê sinh viên dạo quanh hàng tranh và hỏi: “Ở đây có bán tranh của Picasso không?”. Sau đó chưa đầy một tháng, tên tuổi ông lan khắp Paris và ông trở nên nổi tiếng. Câu chuyện này của Picasso ngày nay được người ta lan truyền như một bài học điển hình của việc quảng bá và truyền thông thương hiệu cá nhân, nhưng liệu có mâu thuẫn với quan điểm “Hữu xạ tự nhiên hương” của người xưa hay chăng?

Như chất xạ mang trong mình hương thơm đặc biệt thì ắt sẽ tự lan toả và thu hút xung quanh; mỗi người nếu mang trong mình giá trị riêng, tư chất riêng thì ắt sẽ được công nhận, một cách tự nhiên không gượng ép.

Tại sao “hữu xạ tự nhiên hương”?

Nikola Tesla chưa từng phải tự nhận mình là “cha đẻ của công nghệ thời hiện đại”, nhưng cả thế giới đều mệnh danh nhà bác học này như thế vì những phát minh đi trước thời đại của ông. William Shakespeare có thể sẽ chỉ mãi là một chân nhắc tuồng hoặc một diễn viên vô danh trong nhà hát, nếu không tài tình sáng tác nên những tác phẩm vừa kịch tính, vừa sâu sắc phản ánh được khủng hoảng của thời đại, để trở thành một nhà soạn kịch danh tiếng. Dù trong bất kì lĩnh vực nào, khi mỗi chúng ta hoàn thành được trách nhiệm và bổn phận của bản thân, đó đã là điều quý giá vô cùng. Khi ấy, ta đã vô hình trung kiến tạo nên một giá trị nhất định. Mà đã là giá trị, tự nhiên sẽ toả sáng mà chẳng cần bất kì ánh đèn sân khấu nào.

Tập trung vào việc phát triển bản thân, tự khắc cái “tôi” của ngày hôm nay sẽ khác với cái “tôi” của ngày hôm qua, có thể trưởng thành hơn, nhiều trải nghiệm hơn. Cũng giống như mỗi ngày bước lên một nấc thang mới, bạn sẽ bước đến một đỉnh cao mà không cần phải giới thiệu, người ta cũng biết bạn là ai. Còn khi sự tập trung của chúng ta bị phân tán vào việc “làm sao để được nhiều người biết đến hơn?”, “làm sao để trở nên nổi tiếng?”, để rồi bất chấp tất cả mà đánh đổi sự nổi lên nhất thời của mình bằng những tai tiếng còn lại mãi về sau. Thì khi ấy, giá trị ở đâu ta đã kiến tạo? Trước khi đặt ra câu hỏi trách móc rằng sao cuộc đời bạc bẽo quá, không cho mình nổi một sự công nhận, thì hãy tự hỏi lại chính mình đã làm được những gì để đòi hỏi một sự ghi công?

Ngày nay có cần “hữu xạ tự nhiên hương”?

Song, trong một thời đại bùng nổ và cạnh tranh thông tin, thời đại mà bất kỳ cái gì cũng cần được quảng cáo rầm rộ và nhờ truyền thông để nâng tầm giá trị, thì liệu “hữu xạ” có còn “tự nhiên hương”, liệu cứ hoàn thiện bản thân là sẽ tự thu hút những cơ hội? Nhiều người chắc hẳn sẽ trả lời rằng: Không! Đã qua rồi cái thời mà “tiếng lành đồn xa”, toả hương ngồi chờ ong bướm đến. Thời đại hiện nay với những sự thay đổi chóng mặt đòi hỏi chúng ta phải chủ động và hành động quyết liệt chứ chẳng thể “há miệng chờ sung”. Và người ta chẳng còn ngạc nhiên với những thương hiệu toàn cầu vẫn ngày ngày quảng cáo và phủ sóng trên khắp các kênh truyền thông, từ truyền hình đến mạng xã hội,…

Quả thực, vật đổi sao dời, thời thế thay đổi đã là quy luật tất yếu. Nhưng thời thế không phải là cái cớ cho việc gồng mình xây dựng hình ảnh cá nhân một cách giả tạo, rồi tự an ủi rằng ngày nay phải làm thế cho hợp thời.

Quả thực, sống là không chờ đợi, là chủ động nắm bắt cơ hội cho chính mình. Nhưng sống chủ động cũng chẳng phải cái cớ cho sự vội vã và nóng lòng muốn thành công sớm, để rồi bất chấp đốt cháy giai đoạn, nguỵ tạo và giả dối.

Đừng vội vin vào câu chuyện của Picasso để nguỵ biện rằng, không tự quảng bá mình thì sẽ chẳng ai biết đến. Vì trước khi nghĩ đến chuyện tự truyền thông, Picasso cũng phải vẽ những bức hoạ, dấn thân vào nghệ thuật sáng tạo, cũng phải có một giá trị nào đó để đem đến cho người. Và mọi sự ghi nhận, nể phục đều trên nền tảng của cái chất rất riêng mà chúng ta có, chứ không phải qua việc “gióng trống khua chiêng” cho một bản sao nhạt nhoà hoặc phô trương cho sự dị biệt lố lăng.

Chỉ cần “hữu xạ” là đáng quý…

Xây dựng hình ảnh bản thân trong cuộc sống hôm nay là cần thiết. Nhưng linh hồn của việc tạo dựng hình ảnh ấy là cái chất bên trong, cái giá trị mà chúng ta có, chứ chẳng phải một cái vỏ rỗng tuếch. “Hữu xạ tự nhiên hương” vẫn đúng, vì bức thông điệp quan trọng nhất trong quan niệm này của người xưa là hướng mỗi con người đến sự phát triển và hoàn thiện bản thân mình, tập trung nâng tầm giá trị mình bằng chính cách mình sống và cách mình ứng xử. Và “tự nhiên hương” giống như quả ngọt cho quá trình đi tìm phiên bản hoàn hảo nhất của chính mình, cũng là một sự lựa chọn. Chúng ta có thể chọn “tự nhiên hương”, cũng có thể chọn chủ động truyền thông thương hiệu cá nhân, chỉ cần có điều cốt lõi là “hữu xạ” thì mọi con đường đều là đáng quý.

Nhìn lại lời nhận xét của Einstein dành cho vua hề Charlot: “Ngài chỉ diễn câm thế mà mọi người trên thế giới đều hiểu. Ngài chắc chắn sẽ trở thành một nhân vật vĩ đại”. Phải chăng, cũng vì thế chúng ta càng có thể có niềm tin rằng: Chỉ cần mình thực sự là ánh sáng, thì mình ắt sẽ toả sáng…

P/s: Từng là học sinh thi HSG Quốc gia, nhưng nhìn thấy đề thi vẫn muốn nói một cái gì đó. Bài viết này chỉ mang tính đưa ra suy nghĩ cá nhân, có thể nhiều chỗ khiến mọi người hoài nghi hay tranh cãi, nhưng rất mong nơi này giống như bức “Trường học Athens” của Raffaello, là nơi để tranh biện, luận bàn kiếm tìm chân lý, chứ không phải so sánh hơn thua đúng sai trái phải!

Nghiên,