Tự bao giờ, người ta luôn bằng lòng với quan niệm: Nghệ sĩ suốt đời săn tìm cái đẹp và chỉ đi tìm cái đẹp? Văn chương luôn bắt nguồn từ một men say, một tia chớp lóe sáng, một mạch nước ngầm âm ỉ tự bao giờ? Mỗi tác phẩm phải mở ra một hình sắc riêng, một cảm xúc riêng về cuộc sống. Say mê trong khu vườn ngôn từ, đôi khi tôi băn khoăn tự hỏi: Điều gì trước hết làm nên sức hấp dẫn của một tác phẩm? Tìm gặp ý kiến của Pauxtopxki, ta đã có được lời giải đáp cho chính mình: “Chi tiết làm nên bụi vàng của tác phẩm.”

Văn chương tự bao giờ đã làm bạn với những niềm vui và nỗi buồn của con người nhỉ? Có lẽ đã lâu, đã tự rất lâu rồi! Trên hành trình kiếm tìm, vươn đến nghệ thuật, người nghệ sĩ luôn mang đến một định nghĩa, một chuẩn mực về văn chương. Văn chương có thể mang sắc màu nhiệm kỳ và bí ẩn có sức cuốn hút và mê đắm lòng người bởi lẽ nó được kết tinh từ hàng triệu vì sao tinh tú của vạn giọt nước trong và của nghìn viên ngọc giữa lòng cuộc sống. Nhà văn chính là người chắt chiu những vẻ đẹp tiềm ẩn, gạn đục khơi trong, đãi cát tìm vàng để sáng tạo nên tác phẩm của mình. Nhưng cái làm nên tầm vóc của nhà văn không phải là sự hoa mỹ về ngôn từ hay quy mô của tác phẩm mà chính là chi tiết – yếu tố đôi khi được coi là nhỏ nhặt, là vặt vãnh trong một tác phẩm lớn. Chi tiết nghệ thuật chính là những yếu tố nhỏ lẻ nhưng mang sức chứa lớn về cảm xúc và tư tưởng của nhà văn. Chi tiết không chỉ là yếu tố cấu thành nên tác phẩm mà còn là nơi gửi gắm những quan niệm nghệ thuật về con người, về cuộc đời. Nhà văn chỉ thực sự là “người thư ký trung thành của thời đại” (H. Balzac) khi anh ta có khả năng làm sống dậy cuộc đời trên trang sách bắt đầu từ những chi tiết nhỏ. Lựa chọn chi tiết để xây dựng nên tác phẩm nghệ thuật không chỉ thể hiện được bản chất sáng tạo của người nghệ sĩ mà còn bộc lộ tài năng, tầm vóc, tư tưởng của người cầm bút. Như vậy, ý kiến của Pauxtopxki cho rằng chi tiết nghệ thuật là linh hồn của một tác phẩm, chi tiết vàng có sức biểu hiện, sức gọi và ám ảnh càng lớn thì càng góp phần nâng cao giá trị và tạo nên những “bụi vàng” óng ánh cho tác phẩm.

Một câu thơ hay phải cất lên từ biến cố cuộc đời và bay cao từ luồng gió nghệ thuật. Nghệ thuật làm cho thơ trở nên đẹp đẽ, gieo vào lòng người đọc những cảm xúc thẩm mĩ tuyệt vời. Một nhà thơ tài năng phải là một người thợ lặn lành nghề, lặn sâu vào đại dương cuộc sống, không phải để nhặt nhạnh mảnh san hô bình thường mà để tìm kiếm những viên ngọc trai lấp lánh, những “khối tình con” kết từ máu huyết của loài trai nhẫn nại, cần cù. Chi tiết nghệ thuật không phải là thứ phơi bày ra trước mắt người nghệ sĩ mà là thứ ngọc khô cằn trong bàn tay tài hoa của anh. Một người nghệ sĩ sáng tạo sẽ biết cách khai phá được nhiều chi tiết đặc sắc, mang ấn tượng chủ thể riêng. Cảm nhận chi tiết trong thơ không chỉ là đi tìm nhãn tự, giải mã từ ngữ, cắt nghĩa hình ảnh mà cần đặt nó trong sự tương quan với các biện pháp tu từ, cách sử dụng ngôn ngữ, âm, vần, nhịp điệu để khám phá cái hay, cái đẹp của câu thơ. Ta yêu “Truyện Kiều” đâu chỉ vì “Đoạn trường tân thanh” xé ruột cất lên từ quãng đời mười lăm năm lưu lạc, truân chuyên của cánh hoa Thúy Kiều tài sắc. Người Việt Nam yêu “Truyện Kiều” vì những “ngôn từ gấm hoa” giàu sức biểu cảm, vì âm hưởng ca dao dịu dàng, man mác trong câu thơ lục bát thân thương:

“Long lanh đáy nước in trời

Thành xây khói biếc non phơi bóng”

(“Truyện Kiều” – Nguyễn Du)

Trong tác phẩm văn học, nếu thiếu đi chi tiết, nhà văn sẽ không thể đúc kết nên tác phẩm. Và không có một tác phẩm lớn nào mà chi tiết lại nhạt nhẽo, nông cạn, thiếu sức sống. Trong tiếp nhận văn học, càng không xem nhẹ chi tiết. Mỗi người nghệ sĩ đều có cách khai thác chi tiết riêng biệt. Nếu Thạch Lam đi tìm và khám phá chi tiết trong cái đẹp đời thường, Vũ Trọng Phụng mổ xẻ một hiện thực cực đoan, Nguyễn Tuân khao khát cái đẹp trong một thời quá vãng thì Nam Cao lại thể hiện và xây dựng chi tiết bằng ngòi bút tỉnh táo và đúng mực. Xuất phát từ hiện tại về con người, hướng tới vẻ đẹp nhân văn đích thực của con người. Truyện ngắn và truyện dài của Nam Cao mạnh dạn đi vào tận cùng các cực đối lập trong nhân tính, tâm hồn của con người. Khi cùng viết về đề tài người nông dân, nhưng ở hai văn khác nhau, hại góc độ khác nhau lại sinh ra những nhân vật và giá trị thẩm mỹ khác nhau. Đọc “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố, người đọc tiếp cận với một khoảng không gian ngột ngạt, oi bức, nỗi khổ đè nặng trên đôi vai gầy yếu, nỗi đau xé lòng của Dậu dường như đã trở thành nỗi đau tột cùng.

Pauxtopxki đã đưa ra một quan niệm đúng đắn trong nghệ thuật sáng tác. Dù là thơ hay văn xuôi, đều cần phải xây cất từ chi tiết, qua một giọt sương để thấy cả bầu trời. Nghệ sĩ lớn là người có khả năng chưng cất cả đại dương vào trong giọt nước, để vũ trụ vào trong một sương. Tầm cỡ của nhà văn là khi viết về những vấn đề những cái không đâu, vặt vãnh nhưng khơi gợi được những vấn đề lớn liên quan đến số phận con người, nhân loại nhờ chi tiết. Xin mượn câu nói của nhà phê bình Nguyễn Thanh Tú để đúc kết lại vấn đề rằng: “Nếu một tác phẩm được ví như bóng đèn điện thì các chi tiết được ví như những sợi dây phát sáng. Tác phẩm chỉ có thể sống được nếu nó được xây dựng nên những chi tiết đắt giá.”

Thông tin lớp Sirius – ôn thi vào đội tuyển quốc gia: https://forms.gle/7JGnemLi95VtTbPF7