“Nguyệt Cầm” của Xuân Diệu không chỉ là một áng thơ mới mà còn là sự giao thoa tinh tế giữa âm hưởng cổ điển và chất lãng mạn hiện đại. Bài thơ ra đời từ nỗi niềm hoài cổ của thi nhân khi nghe tiếng đàn trên sông Hương, chạnh lòng nhớ đến mối hận tình Trương Chi – Mỵ Nương. Chính mạch cảm xúc ấy đã khơi nguồn cảm hứng cho Cung Tiến để sáng tác bản tình ca “Nguyệt Cầm” mang những cung bậc Tây phương đầy giá trị.

Mang tinh thần của thuyết giao ứng của Baudelaire, bài thơ “Nguyệt Cầm” là bản hòa ca của vạn vật: nơi hương sắc giao hòa với thanh âm, đất trời quyện chặt vào cỏ cây, và vũ trụ giao cảm với con người. Bằng trực giác mẫn cảm, thi sĩ đã nắm bắt khoảnh khắc hội ngộ thiêng liêng giữa thực tại và siêu hình, giữa nội tâm và ngoại giới, để đạt tới đỉnh cao thăng hoa của nghệ thuật.

Thi phẩm “Nguyệt Cầm” của Xuân Diệu không chỉ là một áng thơ đặc sắc mà còn là minh chứng sống động cho những đặc trưng tinh túy của thi ca, nơi tài năng và tư tưởng hòa quyện. Bởi lẽ, như định nghĩa của Từ điển thuật ngữ văn học, “thơ là hình thức sáng tác văn học phản ánh cuộc sống, thể hiện những tâm trạng, những cảm xúc mạnh mẽ bằng ngôn ngữ hàm súc, giàu hình ảnh và nhất là có nhịp điệu.” Đặc trưng của thơ ca là sự kết tinh của cảm xúc, tư tưởng và ngôn ngữ. Thơ không chỉ phản ánh hiện thực mà còn thể hiện những rung động mạnh mẽ, sâu sắc của tâm hồn con người. Để làm được điều đó, thơ sử dụng ngôn ngữ hàm súc, giàu hình ảnh, có khả năng gợi mở và liên tưởng cao. Bên cạnh đó, nhịp điệu là yếu tố không thể thiếu, tạo nên nhạc tính và sức cuốn hút đặc biệt cho tác phẩm. Nhờ nhịp điệu, những câu thơ trở nên uyển chuyển, dễ đi vào lòng người.

“Nguyệt Cầm” ra đời trong giai đoạn Thơ mới, nhưng lại mang một âm hưởng vừa cổ điển, vừa lãng mạn, tạo nên vẻ đẹp riêng biệt. Chính điều này đã tạo nên một vũ trụ nghệ thuật đặc biệt, nơi ranh giới giữa các giác quan bị xóa nhòa. Sự giao cảm kỳ diệu thể hiện qua việc hương sắc hòa quyện vào thanh âm, đất trời giao duyên với cỏ cây, và vũ trụ hòa vào tâm hồn con người. Bằng trực giác mẫn cảm, thi sĩ đã nắm bắt khoảnh khắc thiêng liêng giữa thực tại và siêu hình, giữa nội tâm và ngoại giới, để đạt đến sự thăng hoa tuyệt đối trong tác phẩm.

Trong những vần thơ của mình, Xuân Diệu đã sử dụng một cách tài tình thủ pháp liên tưởng, chuyển đổi cảm giác (cảm giác liên thông), biến những cảm nhận từ giác quan này thành cảm nhận của giác quan khác, tạo nên một thế giới nghệ thuật đa chiều, đầy ấn tượng và tràn ngập sự hòa quyện. Ông đã thể hiện một khả năng độc đáo để “hữu hình hóa” những điều vô hình và “âm thanh hóa” những điều tĩnh lặng, mở ra một không gian cảm xúc phong phú và mới lạ. Một trong những biểu hiện rõ nét nhất của thủ pháp này là sự hình ảnh hóa âm thanh. Tiếng đàn trong thơ ông không chỉ là một chuỗi âm thanh vô hình mà còn được cảm nhận như một vật thể có hình khối, có sự lan tỏa. Khi tiếng đàn được ví “ghê như nước, lạnh,” nó không còn là thính giác đơn thuần mà đã chạm đến xúc giác của người đọc, gợi lên cảm giác rùng mình, lạnh lẽo. Hình ảnh “Long lanh tiếng sỏi” lại càng độc đáo hơn, khi một âm thanh lại có thể mang theo sự lấp lánh của ánh sáng, biến cái vô hình thành một vật thể hữu hình, có sự phản chiếu. Không chỉ dừng lại ở đó, Xuân Diệu còn thực hiện sự âm nhạc hóa ánh sáng một cách đầy thi vị. Ánh trăng, vốn là một hình ảnh thị giác, lại được cảm nhận như một âm thanh hòa quyện cùng tiếng đàn. Câu thơ “Trăng nhập vào dây cung nguyệt lạnh” đã xóa nhòa ranh giới giữa ánh sáng và âm thanh, cho thấy trăng và đàn đã hòa làm một, tạo nên một bản giao hưởng vừa có nhạc, vừa có ánh sáng. Ánh sáng trở thành âm nhạc và ngược lại, tạo ra một trải nghiệm cảm giác vừa nghe, vừa nhìn đầy mê hoặc.

Bài thơ được xây dựng dựa trên nguyên lý song song, một kỹ thuật nghệ thuật tinh tế giúp tạo nên sự cộng hưởng cảm xúc mạnh mẽ, thể hiện rõ nét ở cả cấu trúc nội dung và hình thức. Về mặt hình thức, cấu trúc 7 chữ, 4 câu, 4 khổ tạo ra một nhịp điệu cân đối, tuần hoàn như những nốt nhạc lặp lại, ám ảnh. Việc điệp lại các từ khóa “trăng”, “đàn”, “lạnh”, “nhớ” không chỉ tạo ra sự ám ảnh mà còn nhấn mạnh mối liên kết giữa các hình ảnh và cảm xúc xuyên suốt tác phẩm. Các nhóm từ song song tương đồng ngữ nghĩa như “thủy tinh – pha lê” hay “lặng – buồn” và “lung linh – long lanh” cũng góp phần tạo nên sự hòa điệu, làm phong phú thêm cảm xúc cho bài thơ. Về mặt nội dung, sự song song thể hiện rõ nét qua sự đối ứng của các khổ thơ: Khổ A và Khổ C cùng tập trung vào sự đối diện đầy nội tâm giữa trăng và đàn, tạo nên một không gian đối thoại cô đơn. Trong khi đó, Khổ B và Khổ D mở rộng không gian ra ngoại cảnh nhưng lại thu hẹp vào “tâm cảnh” của người nghe. Cảm xúc được đẩy lên đến đỉnh điểm ở Khổ D khi tác giả ví tâm hồn mình là một “chiếc đảo hồn tôi”, một hình ảnh ẩn dụ đầy sức nặng, thể hiện sự cô độc, lẻ loi, trơ trọi giữa một không gian bao la, rợn ngợp của nỗi nhớ. Nhờ nguyên lý song song, bài thơ đã trở thành một bản nhạc buồn, da diết, mãi mãi vang vọng trong tâm hồn người đọc.

“Nguyệt Cầm” không đơn thuần là một bài thơ tả cảnh, mà là một cuộc thăng hoa của cảm xúc và tư tưởng, nơi nhà thơ Xuân Diệu đã mượn hình ảnh ánh trăng và tiếng đàn để khám phá chiều sâu của một tâm hồn đang đối diện với nỗi buồn và sự cô đơn. Tiếng đàn trong thơ không còn là âm thanh thông thường mà đã trở thành tiếng lòng của vạn vật, mang theo nỗi “hận” và “sầu” thăm thẳm. Sự giao cảm giữa trăng, nhạc và người đã tạo nên một không gian siêu hình, nơi cảm xúc được chưng cất thành những chiêm nghiệm sâu sắc về sự chia lìa, cái chết và sự trôi chảy không ngừng của thời gian. Có thể nói, đây là một tác phẩm điển hình cho phong cách Xuân Diệu, nơi ngôn từ được trau chuốt đến tinh tế, cấu trúc chặt chẽ và cảm xúc được đẩy lên một tầm cao mới. “Nguyệt Cầm” không chỉ là sự giao cảm của vạn vật, mà còn là sự thăng hoa của tâm hồn, để lại một dấu ấn sâu sắc và ám ảnh trong lòng người đọc.

Quả thật, “Nguyệt Cầm” của Xuân Diệu không chỉ là một áng thơ đặc sắc mà còn là minh chứng sống động cho những đặc trưng tinh túy của thi ca, nơi tài năng và tư tưởng hòa quyện. Qua bài thơ, ta càng hiểu rõ hơn rằng thơ là sự tổng hòa của nhiều yếu tố. Từ việc sử dụng thủ pháp liên tưởng, chuyển đổi cảm giác để “hữu hình hóa” cái vô hình, đến cấu trúc song song chặt chẽ tạo nên nhịp điệu ám ảnh và sự thăng hoa cảm xúc, Xuân Diệu đã cho thấy sức mạnh của ngôn ngữ hàm súc và giàu hình ảnh. Mỗi câu chữ trong “Nguyệt Cầm” không chỉ phản ánh nỗi cô đơn, mà còn là sự giao cảm mãnh liệt giữa vạn vật và con người, giữa hiện thực và siêu hình, chứng minh rằng một tác phẩm thơ ca thực thụ không chỉ thể hiện tài năng thi sĩ mà còn là sự kết tinh của tư tưởng và cảm xúc ở một tầm cao mới. Chính những đặc trưng này đã tạo nên một vũ trụ nghệ thuật riêng biệt, để “Nguyệt Cầm” mãi là một dấu ấn sâu sắc trong lòng độc giả.

Thông tin lớp ôn văn THPTQG toàn diện cùng 2k8: https://forms.gle/hwSSnaboof9gvUqy6