Thông tin lớp HSG THCS: https://forms.gle/MMC8JdtQU3dBwDGeA

”Khác” – chỉ một từ ngắn gọn nhưng lại chứa đựng toàn bộ linh hồn của sáng tạo. Nhà văn Thuận đã khẳng định: “Khác là điều cơ bản của sáng tạo”, một nhận định vừa giản dị vừa sâu sắc, thể hiện tinh thần của người nghệ sĩ dám chống lại sự lặp lại, dám phá vỡ quán tính của cái đã có để tìm đến điều chưa từng hiện diện. Trong bản chất, sáng tạo luôn là một hành trình đi ra khỏi vùng an toàn. “Khác” không chỉ với người khác mà còn khác với chính mình hôm qua. Mỗi tác phẩm, mỗi ý tưởng chỉ thực sự có giá trị khi nó tạo ra một điểm rẽ trong dòng chảy của nhận thức, mở ra cách nhìn mới về thế giới. Chính “sự khác” đó làm nên bản lĩnh và dấu ấn cá nhân của người nghệ sĩ.

Nếu nhìn từ góc độ khoa học, trong tài liệu “Lý thuyết mới về cơ chế và bản chất của sự sáng tạo” của Nguyễn Quang Lộc (2022), ta thấy nhận định của Thuận được soi sáng thêm bằng lý thuyết serendipity. Theo tác giả, serendipity tức là “những phát hiện tình cờ nhưng có giá trị” nghĩa là không phải là may mắn thuần túy mà là thành quả của một tư duy luôn sẵn sàng đón nhận cái khác, cái mới. Sự khác biệt trong cách tư duy chính là điều kiện để con người nhìn ra “kho báu giữa đại dương hỗn loạn” của thông tin. Lý thuyết Mindsponge và 3D process of creativity cho rằng quá trình sáng tạo là sự hấp thu – sàng lọc – tái tổ hợp tri thức trong một cấu trúc tư duy linh hoạt và chỉ khi con người có khả năng “ngấm” cái khác mà không đánh mất bản sắc, sáng tạo mới nảy sinh. Như vậy, “khác” trong sáng tạo không phải là phá vỡ để triệt tiêu cái cũ, mà là tái cấu trúc cái quen thuộc bằng một cách nhìn mới, tạo nên sự đột phá trong nhận thức.

Nhìn rộng hơn, quan niệm “khác là điều cơ bản của sáng tạo” cũng từng được các nhà triết học và nghệ thuật phương Tây chia sẻ. Nietzsche từng cho rằng nghệ sĩ là “kẻ nói không với tất cả những gì đã được thừa nhận”, còn Picasso lại khẳng định: “Mỗi hành động sáng tạo trước hết là một hành động phá hủy.” Điều đó không phải là phủ định cực đoan, mà là một quá trình vượt thoát. Người sáng tạo đích thực không bằng lòng với cái có sẵn; họ tìm cách kết nối giữa cũ và mới, giữa trật tự và hỗn loạn, giữa logic và tưởng tượng để tạo ra một chỉnh thể chưa từng có. Bởi vậy, cái “khác” ở đây là năng lượng của tự do tư tưởng, là nơi khai sinh của mọi phát minh và tác phẩm.

Nếu đặt trong ngữ cảnh văn học, “khác” là bản chất của cách tân nghệ thuật. Mỗi trào lưu từ chủ nghĩa lãng mạn, hiện thực đến hiện đại chủ nghĩa, hậu hiện đại đều ra đời từ nhu cầu phá vỡ khuôn mẫu cũ để diễn đạt tinh thần mới của thời đại. Như trong thơ của Nguyễn Bính, ông vẫn trung thành với chất dân gian truyền thống nhưng lại mang cảm thức cô đơn, hoài nghi, một “khác biệt” của con người hiện đại giữa thôn quê cổ điển. Cũng như thế, Thuận trong sáng tác văn xuôi đương đại đã lựa chọn “khác” như một tuyên ngôn nghệ thuật: ngôn ngữ tối giản, kết cấu phi tuyến, giọng điệu lạnh và tỉnh, tạo nên một không gian văn học riêng biệt giữa thời đại toàn cầu hóa. Như vậy, chính sự “khác” đó khiến sáng tạo trở thành hành vi tự ý thức của cá nhân – một cách để khẳng định “tôi là ai” trong thế giới đồng dạng.

Từ góc nhìn triết học sáng tạo, Albert Einstein từng nói: “Không thể giải quyết một vấn đề bằng cùng một cách nghĩ đã tạo ra nó.” Tư tưởng ấy hoàn toàn tương hợp với nhận định của Thuận bởi “khác” chính là đổi mới cách nghĩ, thay đổi hệ quy chiếu, tái cấu trúc lại thực tại bằng tưởng tượng. Con người chỉ thực sự sáng tạo khi dám nghi ngờ cái hiển nhiên, dám đặt lại câu hỏi cho những điều tưởng như đã bất biến. Đó cũng là tinh thần mà Nguyễn Quang Lộc nhấn mạnh: sự sáng tạo không phải là ngẫu nhiên, mà là “một tiến trình tư duy chủ động nhằm khai mở khả năng của tự nhiên và xã hội”. Câu nói của Thuận “Khác là điều cơ bản của sáng tạo” không chỉ là một tuyên ngôn nghệ thuật, mà còn là một nhận thức luận sâu sắc về cách con người tương tác với thế giới. Trong thời đại thông tin tràn ngập và mô hình hóa, cái “khác” càng trở nên quý giá, nó là minh chứng cho tự do tư tưởng, cho khả năng chống lại sự đồng hóa của đám đông. Mỗi người sáng tạo dù là nhà văn, nhà khoa học hay nghệ sĩ đều cần mang trong mình dũng khí để “khác”, bởi chính ở nơi ấy, thế giới được mở rộng, cái mới được sinh ra, và nhân loại tiến thêm một bước trong hành trình tự khám phá vô tận của mình.