1.Khái niệm

Nổi loạn mang ý nghĩa đúng như thuật ngữ của nó, khi chỉ về một người hoặc một cộng đồng người có cách nghĩ khác biệt, thậm chí mâu thuẫn, với những quy chuẩn đương thời và họ, những con người sinh ra với mục đích cao cả, sẵn sàng đứng lên đấu tranh để bứt phá giới hạn, để được sống là chính mình – với tư cách một con người. 

Mọi người vẫn hay nhắc đến câu nói của A.Camus: “Sự nổi loạn là một phản kháng bằng sức mạnh không giới hạn và mục đích ôn hòa là giảm bớt đau khổ của thân phận con người”. Nó đã phần nào trả lời cho câu hỏi trên, khi con người phải chịu dày vò đau khổ, khi xã hội có những bất công về quyền uy và quyền lợi, tự khắc sẽ có đấu tranh. Một trong số những kiến thức ít ỏi mà tôi biết, chúng ta hãy điểm qua một số dẫn chứng về nhân vật nổi loạn trong các tác phẩm văn học đương đại của Việt Nam.

2. Một số dẫn chứng có thể kể đến về nhân vật nổi loạn

2.1 Chí Phèo – Nam Cao: 

Chí Phèo xuất hiện như một vầng sáng nếu không muốn nói là ánh sáng của quỷ dữ. Hắn chửi đã gần sáu năm, chẳng một giây phút nào mà khung cảnh làng Vũ Đại được yên bình với hắn (mà vốn dĩ kiếp nô lệ nghèo khổ thì có bình yên bao giờ đâu?). Đấy là một xã hội mà có tiền là có tất cả, con người sẵn sàng đổi trắng thay đen, sinh mệnh của nhân dân, đặc biệt là người nông dân nghèo, bị vùi dập như cỏ như rác. Năm Chức, Binh Tư đều từng là nạn nhân của xã hội ấy nhưng Chí Phèo lại đáng thương hơn cả, lại tàn tạ và biến chất hơn cả. Tiếng chửi của hắn vang lên như một sự bất mãn, như một tiếng nói uất nghẹn quá lâu và dần trở nên tha hóa, như một khát khao hòa nhập cuộc sống bị biến chất. 

Con người chỉ tồn tại khi có một ai đó nhớ về họ, nhưng Chí thì không có ai cả. Hắn phải tìm cách để mọi người nhớ đến hắn bằng cách tiêu cực nhất, bằng nỗi căm hận và oán giận của kẻ bị đẩy ra rìa. Đó là sự nổi loạn của Chí, dù không thật sự tự ý thức. Có thể nói, những hành động nổi loạn, mắng chửi, tự làm hại bản thân của Chí đều là kết quả của sự tự nhận thức về bản chất xấu xa của xã hội đương thời. Có lẽ hắn cũng không thực sự rõ đến thế, hắn cũng không đủ kiến thức và lý trí để ngồi luận giải và suy tư cái nọ cái kia. Thế nhưng bản năng của hắn – một bản năng rất người, cho hắn biết hắn không xứng đáng bị như thế nhưng hắn đã bị như thế, cho nên hắn phải làm thế, để trả thù tất cả những sự bạc nhược, vô cảm của xã hội đương thời. Hắn ác một nhưng các xã hội giả dối rởm đời kia còn ác mười. Đó là lý do vì sao người ta nói Chí Phèo say bấy nhiêu năm nhưng cả làng Vũ Đại, hắn là người tỉnh nhất. Hắn đã và đã dám tự cho phép mình cưỡng lại những lẽ thói thông thường dù đó là cách tiêu cực nhất. Một con người nhìn thấy những khoảng tăm tối và dối trá của bối cảnh đương thời, nhất quyết không chùi theo sự tẻ nhạt và hiển nhiên của cuộc đời ,đấy mới chính là con người người nhất, dù đó chỉ là sự bộc phát của bản năng, và dù hắn đã có một cuộc sống sau khi ra tù chẳng khác gì một con vật, con thú bị đẩy ra rìa của xã hội, một con ma men chuyên đi rạch mặt ăn vạ. Dù hắn cô độc nhưng tự bản thân hắn chưa bao giờ phủ nhận chính mình. Tự Lãng cứ uống rượu và quên đời, mặc kệ đời, sắm vai lão già bất hạnh sống một cuộc sống hư vô. Sự nổi loạn của Chí như một viên đá ai đó thảy vào cái ao hồ tù đọng, phẳng lặng, lúc đầu chỉ là một chấm nhỏ nhưng sau này cứ lan rộng dần ra và rồi lại phẳng lặng như cũ. Cuộc đời vẫn tiếp tục tiếp diễn cho tới khi một Chí Phèo con nữa ra đời.

2.2 Nỗi buồn chiến tranh – Bảo Ninh: 

Chiến tranh làm sống dậy tuổi trẻ với những bài ca yêu nước “quyết tử cho tổ quốc quyết sinh” của dân tộc. Nhưng cũng chính chiến tranh cướp đi bao nhiêu mối tình, bao nhiêu tuổi thanh xuân, sinh mạng, đồng đội, để lại bao nhiêu vết sẹo, vết thương, có vết đã lành, có vết hở miệng mãi chẳng bao giờ lành được. Nếu như anh là một kẻ nông cạn, hời hợt sau năm lần bảy lượt trở về từ cõi chết, hẳn là anh phải hạnh phúc, tự hào vô cùng. Nhưng anh lại là một người đầy ý thức và mang trong mình sự đa cảm, phản tư sâu sắc của người nghệ sĩ. Ký ức đã không cho phép anh được ngủ quên. Nó thôi thúc anh phải viết, phải làm gì đó và anh chọn cách viết ra. Anh luôn giày vò về sự sống của mình, vì sao mình lại sống, đã có lúc mình cứ muốn cứ thế chết đi, đã từng dám đứng thẳng đi về phía nòng súng của kẻ thù, đã từng bao lần vào sinh ra tử với đồng đội. Nhưng rốt cuộc tất cả những người bạn của anh đều đã hi sinh, chỉ còn mình anh. Đời lính họ suy nghĩ đơn giản lắm “Mình chết thì bạn mình sống”. Cứ thế, Kiên là hiện thân còn sót lại của cả một tiểu đội, anh là nơi trú ngụ của tất cả những linh hồn đồng đội đã hy sinh vì anh. Anh viết, viết liên hồi, đến lúc “tay mỏi tê, rung lên, tim như rách dần, cả hai buồng phổi nghẹt khói thuốc, miệng khô đắng, cổ tắc lại” anh vẫn cắm đầu viết. Trí tưởng tượng phong phú vô cùng tận, cùng những trải nghiệm thực tế thời niên thiếu đã giúp cho người nghệ sĩ tái hiện lại khung cảnh chiến trường “mưa bom bão đạn” như một lần nữa sống dậy bên tai: Quanh anh tiếng kêu, tiếng la hét đau đớn, tiếng đạn ríu sát mang tai, tiếng gầm giật dội của những chùm rốc két dội từ trực thăng xuống. Các nhân vật nối nhau gục ngã”. Một cảnh tượng kinh hoàng và thật đến đáng sợ, mọi thứ xung quanh như muốn ngả rạp theo cùng với những người đồng chí. Có những người đáng sống nhưng họ lại không được sống. Sự thiếu vắng của họ làm nên một lỗ hổng lớn trong lòng Kiên, cơn bão ấy đục khoét sâu hóm. Nó khiến cho ngày chiến thắng vinh quang ấy chẳng có ai là thật sự chiến thắng cả, tất cả đều mất mát, tất cả đều đã thua.

3. Ngẫm

Con người, một khi tự ý thức càng cao, họ càng nhận ra được thực tại vô nghĩa đến nhường nào, chính vì thế mà họ lại càng đau khổ. Nhưng có lẽ, thứ duy nhất níu giữ họ, để họ ở lại với cái thực tại bất lực đau khổ ấy chỉ có thể là tình người, chỉ có thể là ở thế giới này vẫn còn người mà họ yêu thương. 

Con người nổi loạn vì không cam chịu những thói thường của xã hội. Có những cuộc nổi loạn tốt nhưng cũng có những cuộc nổi loạn tai hại. Đó là khi nó không nhằm mục đích nhân văn mà trái lại phục vụ cho một mục đích tối thượng nào đó của một giai cấp tầng lớp nào đó. Có thể nói sự nổi loạn (dù trong tư tưởng hay hành động) chính là bước khởi đầu cho sự tự ý thức của cái tôi cá nhân, là nền tảng cho sự phát triển của xã hội. Và chúng ta, hãy thừa nhận sự thật rằng, chúng ta hẳn cũng đang luôn không ngừng tranh đấu giữa những định kiến, giữa cái tốt và xấu, giữa thiện và ác để giữ cho bản thân không đánh mất phần “người” trong con người.