Thông tin lớp Apollo – ôn thi HSGQG: https://forms.gle/yWijcJs18TJRvCRF7

Văn chương vốn được xem là nơi trú ngụ của tâm hồn con người, nhưng không chỉ dừng ở đó, nó còn mở ra những nhịp cầu kết nối giữa con người với thế giới và với những kẻ khác. Triết gia M. Bakhtin đề cao tính đối thoại, và ý nghĩa sâu xa của văn chương không chỉ ở việc kể chuyện, mà còn ở khả năng kiến tạo mối liên hệ giữa nhân vật với nhân vật, giữa con người với thiên nhiên, và sâu xa hơn là giữa người đọc với những thân phận xa lạ, những “kẻ khác mình”. Tác phẩm “Cây cam ngọt của tôi” của nhà văn Brazil José Mauro de Vasconcelos là minh chứng xúc động cho sức mạnh kết nối ấy: từ một câu chuyện tưởng chừng nhỏ bé về tuổi thơ, văn chương đã tạo nên một thế giới mà trong đó, tình yêu thương trở thành sợi dây hàn gắn những tâm hồn cô độc.

Tác phẩm đưa ta vào thế giới của Zezé – một cậu bé năm tuổi sống trong cảnh nghèo đói cùng một gia đình đông đúc, khắc nghiệt. Zezé thông minh, tinh nghịch nhưng lại chịu nhiều tổn thương, thiếu vắng tình thương từ những người thân cận nhất. Trong sự cô độc ấy, cậu tìm đến một người bạn kỳ lạ: cây cam ngọt trong khu vườn. Với trí tưởng tượng phong phú, Zezé trò chuyện với cây cam như một người bạn tâm giao chia sẻ mọi vui buồn. Ở đây, văn chương làm nên điều kỳ diệu: nó biến một sự vật vô tri thành một nhân vật sống động, mở ra khả năng đối thoại giữa con người với tự nhiên. Sợi dây kết nối này không chỉ là sản phẩm của trí tưởng tượng trẻ thơ, mà còn là cách nhà văn cho thấy nhu cầu bẩm sinh của con người: được yêu thương, được lắng nghe, được thấu hiểu. Nhờ có cây cam ngọt, Zezé tìm thấy một chỗ dựa tinh thần giữa cuộc đời khắc nghiệt, tìm thấy sự an ủi mà thực tại không ban tặng.

Không chỉ dừng ở mối gắn kết với thiên nhiên, Zezé còn tìm thấy sự kết nối với một con người – ông Bồ. Nếu cây cam ngọt là người bạn tưởng tượng, thì ông Bồ chính là hiện thân của tình yêu thương hiện hữu trong đời thực. Từ một cuộc gặp gỡ tình cờ, hai tâm hồn tưởng như cách biệt về tuổi tác, hoàn cảnh đã đến gần nhau bằng sự chân thành. Ông Bồ trở thành người cha tinh thần mà Zezé chưa từng có: dịu dàng, kiên nhẫn, bao dung. Chính trong mối quan hệ này, cậu bé lần đầu tiên cảm nhận được một thứ tình yêu không bạo lực, không áp đặt. Khi Zezé đau đớn vì bị cha đánh, khi em trai nhỏ qua đời, khi nỗi tuyệt vọng bủa vây, chỉ cần nghĩ đến ông Bồ, trái tim cậu lại được sưởi ấm. Thông qua câu chuyện ấy, ta nhận ra: văn chương không chỉ kể một mối quan hệ, mà còn làm hiển lộ một chân lý: con người chỉ có thể tồn tại bằng sự kết nối yêu thương với những kẻ khác.

Thế nhưng, mối gắn kết ấy không bất biến. Cái chết của ông Bồ để lại một khoảng trống không thể bù đắp trong tâm hồn Zezé. Nỗi đau ấy tưởng chừng sẽ nhấn chìm cậu, nhưng kỳ lạ thay, chính trong mất mát, sự kết nối lại được khắc sâu hơn. Bởi giờ đây, hình ảnh ông Bồ, những kỷ niệm với ông trở thành ký ức nâng đỡ Zezé suốt cuộc đời. Văn chương ở đây đã thực hiện một chức năng kép: tái hiện sự mong manh của đời sống và đồng thời lưu giữ điều đẹp đẽ nhất trong ký ức nhân loại – những sợi dây tình cảm làm nên ý nghĩa tồn tại của con người. Đọc “Cây cam ngọt của tôi”, người đọc không chỉ hiểu Zezé, mà còn hiểu chính mình: hiểu rằng trong nỗi cô độc tưởng chừng không thể cứu rỗi, con người vẫn có thể tìm thấy một bàn tay, một bờ vai, dù trong thực tại hay trong tưởng tượng.

Nhờ văn chương mà chúng ta có cơ hội để thân mật, để kết nối với “kẻ khác”. “Ngàn mặt trời rực rỡ” của Khaled Hosseini là một minh chứng cảm động cho quyền năng ấy của văn chương. Câu chuyện về hai người phụ nữ Afghanistan – Mariam và Laila tưởng như chỉ là bi kịch của riêng họ, nhưng lại mở ra cả một bức tranh nhân sinh rộng lớn, nơi lòng trắc ẩn trở thành ngôn ngữ chung của nhân loại. Mariam là đứa con hoang bị xã hội khinh rẻ, bị giam hãm trong một cuộc hôn nhân tàn bạo; Laila là cô gái trẻ đẹp, được giáo dục, từng mơ về một tương lai tự do. Họ đến từ hai thế giới khác nhau, hai định mệnh khác nhau, nhưng rồi chiến tranh và nỗi đau đã khiến họ gặp nhau, cùng chịu đựng, cùng yêu thương, cùng hy sinh. Từ những hằn học ban đầu, Mariam và Laila dần nhận ra bóng mình trong người kia và trong khoảnh khắc ấy, ranh giới giữa “ta” và “họ” tan biến. Hosseini để cho người đọc thấu hiểu rằng chỉ khi con người dám mở lòng với “kẻ khác”, ta mới thực sự tìm thấy phần người trong chính mình. Bằng giọng kể dung dị nhưng thấm đẫm nhân tình, tiểu thuyết đã khiến hàng triệu độc giả trên thế giới đồng cảm với những người phụ nữ nơi một đất nước xa xôi – nơi mà trước kia, ta chỉ biết đến qua những bản tin chiến tranh. Khi Mariam hy sinh mạng sống để cứu lấy Laila và con, cô đã chết, nhưng cũng đồng thời được cứu rỗi: cô “được nhìn thấy, được biết đến, được yêu thương”.

“Văn chương và sự kết nối với những kẻ khác”. Trong thế giới của cuốn sách, mọi khoảng cách đều được xóa nhòa: khoảng cách giữa con người với thiên nhiên, giữa một đứa trẻ với một người đàn ông, và cả khoảng cách giữa những trái tim tưởng chừng khép chặt. Văn chương đã làm công việc thiêng liêng của nó: kiến tạo những nhịp cầu, để chúng ta nhận ra rằng, suy cho cùng, sự tồn tại của mỗi con người đều bắt đầu và kết thúc bằng một nhu cầu giản dị đó là được kết nối bằng yêu thương.