1. Bánh trôi nước – Hồ Xuân Hương

“Thân em vừa trắng lại vừa tròn

Bảy nổi ba chìm với nước non

Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn

Mà em vẫn giữ tấm lòng son”

Bài thơ vịnh bánh trôi này là một quy trình làm bánh khá chính xác. Nhưng không lẽ Hồ Xuân Hương lại đi dùng thơ làm bài giảng gia chánh nấu ăn? Hay bánh trôi chỉ là một cách cấu tứ. Tác giả mượn tứ bánh trôi để nói thân phận, phẩm chất người đàn bà.

-Thân em vừa trắng lại vừa tròn: Câu thơ gợi tính nữ rất rõ về “trắng” và “tròn”, có thể coi là hai đặc điểm hình thể của giới nữ.

–Bảy nổi ba chìm với nước non: Cái sự lận đận mà cả nam và nữ đều gặp phải trong đời.

–Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn: Tình thế gần như thuộc tính của người phụ nữ thời phong kiến, phải theo Đạo tam tòng, không lúc nào được sống theo ý mình. Hạnh phúc hay không đều do người khác quyết định. Bài thơ đến đây cho thấy hết cái phụ thuộc bi đát của phận người đàn bà.

–Mà em vẫn giữ tấm lòng son: Riêng câu này có sức nặng tạo thành một vế đối trọng. Người phụ nữ không được chủ động nhiều thứ trong đời, bị vùi dập đủ mọi phương diện, nhưng một điều họ giữ chủ động và đã chủ động được, ấy là giữ tấm lòng son, là giữ phẩm chất cao thượng, tốt đẹp của con người.

 Bài thơ song hành từ đầu đến cuối nghĩa đen (bánh trôi) và nghĩa bóng (người phụ nữ). Có thể coi chủ đề bài thơ (thân phận, phẩm cách người phụ nữ) là phần hồn của bài thơ. Phần hồn này đã đầu thai vào hình ảnh cái bánh trôi để tồn tại. “Có một dúm chữ mà chứa bao nhiêu chuyện đời, bao nhiêu số phận”.

2. Những câu hát than thân

“Con ơi, con ngủ cho ngoan 

Cha con vui thú nước non quê người.

Đôi bên kẻ khóc người cười

Chẳng qua thân mẹ như đời thờn bơn.”

Đem thân phận mình ra mà đối sánh với thế giới tạo vật, thiên nhiên quanh mình, người con gái đã ý thức thật sâu sắc nỗi đau, cảm nhận được dư vị chát đắng của cuộc đời, thấy thân phận mình chẳng ra gì, như thể nó được đặt ngang hàng với thế giới tạo vật. Dường như có bao nhiêu đối tượng xung quanh, người con gái đều vơ vào mình cả. 

“Thân em như tấm lụa đào

Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai”

Nỗi đau bật lên thành lời khi người con gái biết rõ mình có nhan sắc đẹp tựa tấm lụa đào. Vẻ đẹp mềm mại, hấp dẫn ấy lại trở thành món hàng đem ra giữa chợ cho thiên hạ bình giá. Cuộc đời mịt mùng, duyên phận thật chơi vơi – phất phơ giữa chợ biết vào tay ai? Câu hỏi chẳng thể ai trả lời giùm, người con gái tự hỏi, rồi lại tự loay hoay trong nỗi quẩn quanh.

Tham khảo lớp Bản đồ dẫn chứng: https://forms.gle/RkppJcYDf56jgvWbA