Mình không xui dại mọi người vứt sách vứt vở gì đâu nhé ^^), nhưng mình thấy một lỗi khá lớn ở người mới học lý luận là phụ thuộc vào trong giáo trình nhiều quá, nhất là mấy cuốn như của Phương Lựu, Hà Minh Đức,… đến mức nhiễm luôn cả cách hành văn trong đó. Hồi xưa mới học lý luận mình cũng học đòi viết “đao to búa lớn” như trong mấy cuốn giáo trình nghe có vẻ uyên bác, nhưng thực ra đọc lên bị lý thuyết và khô không khốc luôn. Vậy nên, mình đọc giáo trình để nắm bắt kiến thức, hiểu khái niệm thôi, sau đó tự viết lại theo cách hiểu của mình, chứ đừng cố học thuộc những cái trong đó mà cố gán vào trong bài văn.

Thay vì viết:

 

Mình thường sẽ trích lẩn luôn ý của nhận định trong câu văn luôn, lấy một vế của nhận định đó làm chủ ngữ/ vị ngữ trong câu văn của mình. Điều này không chỉ làm cho câu văn tự nhiên hơn mà mình cũng không cần phải học thuộc toàn bộ câu nhận định, chỉ cần nhớ từ khóa nổi bật của ý kiến là sử dụng được.

 

Chẳng hạn như với câu nhận định của Nam Cao: “Văn chương không cần những người thợ khéo tay, làm theo một vài kiểu mẫu đưa cho. Văn chương chỉ dung nạp những người biết đào sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi, và sáng tạo những gì chưa có…” Thay vì phải cố nhớ chính xác từng câu từng chữ để tránh trích sai, mình chỉ cần nhớ cụm “khơi những nguồn chưa ai khơi, và sáng tạo những gì chưa có”, và dùng lời văn của mình diễn đạt phần còn lại để tạo thành một câu hoàn chỉnh:

 

Để diễn đạt bằng hình ảnh thì mình cần luyện tư duy liên tưởng và tưởng tượng. Ban đầu khi chưa quen thì có thể tham khảo cách sử dụng hình ảnh từ những bài văn hay sẵn có. Khi đã quen rồi thì bất cứ lúc nào, khi bắt gặp một hình ảnh nào đó của tự nhiên, hoặc một kiến thức từ các lĩnh vực khác có sự tương đồng, thì mình sẽ liên tưởng nó đến vấn đề lý luận mà mình được học.

 

Chẳng như một đoạn văn mình sưu tầm được:

 

 

Hoặc từ hình ảnh của những liều thuốc giảm đau, có thể liên tưởng đến vấn đề chức năng của văn học, để đưa ra hình ảnh so sánh:

 

Tất nhiên, lý lẽ thì bao giờ cũng đi kèm với dẫn chứng để mang sức thuyết phục. Mình không nói đến dẫn chứng mà đề bài yêu cầu mình sử dụng chứng minh đâu, dẫn chứng đó thì hiển nhiên phải sử dụng rồi! Nhưng mình đang nói đến dẫn chứng để minh họa cho lý lẽ cơ. Tức là kể cả khi đề bài không yêu cầu, mình vẫn sử dụng, để lý lẽ của mình thuyết phục hơn. Tức là ngay trong phần bàn luận và sử dụng lý luận, thì mình sẽ đan xen thực tế văn học trong đó.

 

Chẳng hạn như:

 

 

Những chỗ như này, thì dẫn chứng mình sử dụng đan xen vào có thể không cần dài dòng, không cần dừng lại phân tích kĩ lưỡng. Nhưng sẽ mềm mại hơn nhiều so với việc mình chỉ thao thao bất tuyệt viết về lý luận suông.

 

Đó là một vài cách thông thường mà mình áp dụng để viết lý luận văn học không bị hàn lâm như một bài nghiên cứu. Hy vọng có thể phần nào giúp những ai đang học lý luận, nghe giảng thì rất hiểu nhưng lúc đặt bút viết thì cứ như đứng trước “pháp trường trắng” (Nguyễn Tuân) nheeee!