“Anh không xứng là biển xanh

Nhưng anh muốn em là bờ cát trắng

Bờ cát dài phẳng lặng

Soi ánh nắng pha lê…”

(Biển – Xuân Diệu)

Chúng ta biết đến nhà thơ ấy tự những bài thơ nhuộm màu thơ mộng, ngọt ngào qua từng câu thơ như từng xúc âm len lỏi vào trong trái tim người đọc, một bản nhạc tình được viết lên bằng những vần thơ. Phải chăng, trái tim người thi sĩ thêu dệt lên những vần thơ sống mãi? Lật dòng thời gian, quay về những năm trước 1945, Xuân Diệu – một nhà thơ lãng mạn nên trong thơ ông thường hay xuất hiện hình ảnh con người mộng tưởng: Mộng tưởng trong tình yêu, mộng tưởng với thiên nhiên, ảo tưởng với cuộc đời:

“Một phút gặp thôi mà muôn buổi nhớ,

Vài giây trông khơi mối vạn ngày theo.

Mộng bay chơi nhằm một buổi trời chiều,

Gặp tóc biếc, tưởng sắc ngày xưa nở!”

(Yêu mến – Gửi trong hương gió)

Trái tim đa tình, niềm khao khát tình yêu đến tột bậc. Độc giả cũng cảm nhận được ý vị cay đắng trong những câu thơ trên, vì người ta chỉ ước mơ những cái mà người ta không có. Bởi lẽ tình yêu là thứ để ông né tránh thực tại. Tình yêu về một mặt nào đó cũng là một giấc mộng, một giấc mộng không dễ có trong cuộc đời. Mơ ước đến miền xa xôi hay hoài niệm về quá khứ cũng là Các nhà thơ lãng mạn muốn thay đổi hiện tại bằng cách thay đổi không gian. Đó là điều không tưởng. Những chuyến du ngoạn của các nghệ sĩ như Nguyễn Tuân, Nguyễn Bính,… là cách hướng tới cái gì đó ngoài thực tại. Qua những lần chạm mình với thực tại, ắt hẳn đã không thỏa mãn được nhu cầu của con người thế nên mới đem lòng mộng tưởng, tưởng tượng. Nhưng suy cho cùng, chẳng thể hoàn hảo cuộc đời theo ý muốn con người bởi lẽ đặc tính của con người luôn là mơ ước, vươn tới những cái mình không có. Đó là cái vĩ đại hay lại là bi kịch cuộc đời?

Ở những ngày tháng thuở này, dù mộng tưởng khá nhiều ở tình yêu, cuộc đời và không được đáp ứng như mong ước cho nên nhân vật trữ tình trong thơ Xuân Diệu hay thất vọng, buồn và nhuộm chút cô đơn. Đó là một hệ quả tất yếu:

“Thiên hạ vô tình nhận được ước mơ,

Nhận rồi không hiểu mộng và thơ…

Người si muôn khiếp là hoa núi,

Uổng nhụy lòng tươi tặng khách hờ!”

(Gửi hương gió – Xuân Diệu)

Hồn thơ Xuân Diệu là một hồn thơ giăng mắc khắp không gian, ông gửi lòng, gửi hồn, gửi hương cho gió, dâng tình…ông là bông hoa “cánh vàng rơi hạt phấn lơ thơ”. Phân thông vàng là hình ảnh điển hình cho khao khát được hòa nhập với ngoại giới, cho trái tim tràn đầy tình cả được san sẻ, dâng hiến cho mọi người, cho tất thảy, như những hạt phấn thông vàng vung vãi muôn nơi, chắt lọc tinh túy cho đời. Đó là quan niệm sống, quan niệm mang tính nhân văn cao cả: “Tình yêu của loài cây xa xôi, viễn vong như thế, không tính toán, gần gũi như loài người. Hoa thông để nhị vàng chảy ra tự trong lòng và chỉ biết chừng nấy. Có một việc, là yêu, là gửi đi, là cho. Phấn thông sẽ đến, sẽ không đến. Kể làm chi”. Ở bài Tặng thơ, thi nhân viết: “Đây dây thơ, tôi đã rứt vì người”.

Con người muốn cắn vào “xuân hồng” ấy, con người đã tham gia mặt trận Việt Minh, sau Cách mạng tháng Tám, có được xuân hồng, có được chế độ cộng hòa rồi, như cá gặp nước, như rồng gặp mây, chỉ còn bận tâm sao cho thể hiện hết tấm lòng của mình với cách mạng, với nhân dân. Nhà thơ hăm hở cao giọng ngợi ca những sự kiện dồn dập và kì diệu của đất nước. Cái kỳ diệu trước tiên là lá cờ đỏ sao vàng. Nó xuất hiện thì “Nước cũ bốn nghìn năm, theo cờ mới trẻ lại như hai mươi tuổi”. Nhìn lá cờ:

“Một luồng vui căng hết ngực thanh niên.

Những men mới trộn vào lòng đất nước

Khít răng lại, đứng vào hàng cứu quốc.

Mở lòng ra, ôm đón lấy sao vàng.”

Ngày mấy bản tráng ca, Xuân Diệu có một số bài trữ tình ngắn hơn mà nội dung là niềm hân hoan của người công dân một nước mới giành được độc lập. Đối với niềm hân hoan ấy là nỗi căm giận những tất giặc xâm lược được biểu đạt trong mấy bài thơ đả kích như: Một cuộc biểu tình, Tổng bất đình công. Cuộc kháng chiến bùng nổ, Chính phủ dời đô, “sắt lửa sổ hồng trên đất nước”. Xuân Diệu ba lô trên lưng, hăm hở bước bào một cuộc sinh hoạt mới. Ông cảm nhận được nhiều điều kỳ lạ, mà điều cơ bản nhất là cái vĩ đại của cuộc chiên tranh nhân dân và nhân dân sở dĩ vĩ đại vì họ lạc quan. Và nhà thơ tự rút ra quyết định phải tu dưỡng để có được niềm lạc quan ấy, cái mà ông gọi là “tính trời mới”… Cuộc chiến thắng lợi, nhà thơ cũng thắng lợi. Ông đã làm nhiệm vụ của người công dân bằng sở trường của người nghệ sĩ. Sống chan hòa trong sự nghiệp của nhân dân, ông đã quen được với “tính trời mới” để cùng nhân dân bắt tay vào xây dựng đất nước trong một bối cảnh mới. Ở giai đoạn sau 1945 này, Xuân Diệu trở lại khá thường xuyên với loại thơ sở trường cố hữu của mình là thơ về tình yêu nam nữ, loại thơ gần như là duy nhất xưa kia của ông. Sau cách mạng, có nhiều cảm xúc mới mẻ mãnh liệt hơn nhiều. Đặc biệt, ở khoảng thời gian này thơ của Xuân Diệu ngày càng đậm màu sắc mới tích cực hơn, lãng mạn nay còn lãng mạn hơn như trong không khí toàn tráng ca vẫn xen lẫn giọng ái ân của đôi nam nữ:

“Em nói nhỏ: “hỡi người yêu dấu”

Hãy yêu em mãi mãi nghe anh?”

Say xưa anh cũng dặn tình:

“Yêu anh mãi mãi nghe! Mình yêu anh.”

Cái tên “ông hoàng thơ tình” cũng nổi lên từ đó, bởi cái giọng ngọt ngào như mật hoa, đốt lên ngọn lửa tình của biết bao thế hệ độc giả.

Tham khảo lớp Bản đồ dẫn chứng: https://forms.gle/RkppJcYDf56jgvWbA